Pojęcie żywności w rozwijającym się świecie ulega zmianom. Jeszcze do niedawna pokarm traktowany był tylko jako niezbędny czynnik utrzymania życia, zaspokojenia głodu czy sprawnego rozwoju organizmu. Jednak w toku rozwoju cywilizacji, techniki i wiedzy żywność zaczęła odgrywać ważną rolę i przyczyniać się do lepszego samopoczucia, poprawy zdrowia, zmniejszenia ryzyka chorób przewlekłych, a nawet w wspomaganiu leczenia chorób wieńcowych, niektórych nowotworów czy otyłości. Ważną częścią nowego pojęcia zdrowego odżywiania „Healthy Eating Concept” jest żywność funkcjonalna, dokładniej nazwana fizjologiczną żywnością funkcjonalną, mającą właściwości biochemiczne, fizjologiczne, jak i skutki uboczne.
Choć brak dotychczas oficjalnie uzgodnionej definicji żywności funkcjonalnej, to większość ekspertów mogłoby zgodzić się, że żywność funkcjonalna to taka, która pozytywnie wpływa na organizm, samopoczucie oraz oferuje korzyści zdrowotne i profilaktyczne w określonym stopniu (Diplok et al., 1999, dot. 1). Definicja ta była zamieszczona w powszechnym dokumencie projektu Wspólnoty Europejskiej FUFOSE.
Ewolucja żywności funkcjonalnej jest możliwa dzięki postępom badawczym w zakresie nauk żywieniowych i medycznych, przede wszystkim związanych z dietą oraz specjalnymi składnikami odżywczymi, jak i chorobami chronicznymi, takimi jak: choroby sercowo-naczyniowe (CSN), nowotwory, wylewy, osteoporoza, cukrzyca, otępienie (demencja), czynności jelita grubego, funkcje układu immunologicznego oraz fizjologicznego i zdolności pojmowania. Brano również pod uwagę otyłość, (pomimo, że nie jest to choroba), ponieważ zwiększa ona ryzyko wystąpienia przewlekłych chorób, a liczba osób otyłych w krajach zachodnich gwałtownie wzrasta.
Wiele chronicznych i zakaźnych chorób powiązanych jest z odżywianiem. Ponad 25-70% z nich można zapobiec przez odpowiednią dietę bogatą w pełnowartościowe składniki. Około 30% CSN jest spowodowanych nieprawidłowym odżywianiem. Jak wynika z danych przedstawionych w tabeli 1, ponad 35% wszystkich typów nowotworów (w najmniejszym stopniu raka oskrzeli poprzez raka sutków do najczęściej występującego raka jelita grubego) można zapobiec przez odpowiednią dietę.
Tabela 1 Procentowy wpływ diety na choroby i dolegliwości
| Choroba/ dolegliwość | Wpływ diety [%] |
| Choroby sercowo-naczyniowe | > 30 |
| Nowotwory | > 35 |
| Zaparcia | > 70 |
| Otyłość | > 5 |
| Cukrzyca drugiego stopnia | > 25 |
Te zaskakujące dane, zmiany demograficzne w Europie, Stanach Zjednoczonych i innych krajach rozwiniętych, wzrastająca liczba osób starszych oraz wysoka częstotliwość występowania CSN i innych zależności pomiędzy chorobami a wiekiem są główną przyczyną rozwoju badań dotyczących zdrowego odżywiania i żywności funkcjonalnej. Ogromne sumy pieniędzy, liczba zgonów i osób cierpiących mogą być zmniejszone przez rozpowszechnienie informacji o pozytywnym wpływie zdrowego odżywiania oraz produkcję zmodyfikowanej żywności.
Zarówno w Japonii, jak i Europie główne składniki odżywcze, prebiotyki, probiotyki i specjalny funkcjonalnej błonnik pokarmowy żywieniowe wchodzące w skład żywności funkcjonalnej (tab. 2) stanowią szeroka gamę produktów.
Oświadczenia zdrowotne składników żywności funkcjonalnej, które zostały przedstawione w powyższej tabeli, muszą być lub nie, udokumentowane naukowo. Również ten pozytywny wpływ jest użyteczny w badaniach in vitro, testach przeprowadzanych na zwierzętach czy obserwacjach ludzi.
Ponadto ważnym czynnikiem wpływającym na postępy naukowe, odnoszące się do żywności funkcjonalnej, są wiarygodne, udokumentowane badania medyczne dotyczące wpływu np. cholesterolu, ciśnienie krwi na CSN. Jednak dużym utrudnieniem dla badań medycznych jest długi czas rozwoju tych chorób.
Tabela 2 Główne grupy składników żywności funkcjonalnej
| Składniki żywności funkcjonalnej | Przykłady | Korzyści zdrowotne |
| Protybiotyki | Bakterie kwasu mlekowego, Bifidobacterium | Polepszają mikroflorę jelitową, zmniejszają biegunkę i zaparcia, wzmacniają układ immunologiczny, obniżają poziom cholesterolu, redukują choroby jelita grubego i nowotwory |
| Prebiotyki | Oligosacharydy (Frukto-, galakto-, ksylo-) skrobia i pektyny | Korzyści zdrowotne podobne jak probiotyków, ale również podwyższają absorpcję wapnia i magnezu (zmniejszają osteoporozę) |
| Witaminy | Kwas foliowy, B6, B12, D, K | Zmniejszają ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego oraz osteoporozy |
| Minerały | Wapń, magnez, cynk | Obniżają ryzyko osteoporozy, wzmacniają układ immunologiczny |
| Przeciwutleniacze | Tokoferole (np. witamina E), witamina C, karotenoidy, flawonoidy, polifenole zielonej herbaty | Zmniejszają ryzyko miażdżycy, ograniczają rozwój nowotworów, obniżają tlenowe uszkodzenia DNA i opóźniają procesy starzenia, mają działanie przeciwzapalnie |
| Proteiny, peptydy i aminokwasy | Tripeptydy pochodzące z mleka białkowego | Obniżają ciśnienie krwi i mogą wpływać na funkcje fizjologiczne i psychiczne |
| Kwasy tłuszczowe | Omega-3 kwasy tłuszczowe, GLA, CLA | Obniżają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i nowotworowych, symptomy zapalenia stawów oraz problemy klimakteryczne |
| Fitozwiązki | Fitosterole, β-glukan, izoflawonoidy, ligniny | Obniżają poziom cholesterolu oraz regulują gospodarkę hormonalną podczas menopauzy |
