Ponad 69% dorosłych Polaków ma we krwi podwyższony cholesterol (to inaczej hipercholesterolemia), ale tylko co trzeci z nich dba o to, żeby tę ilość zmniejszyć. Tymczasem zaburzenia gospodarki tłuszczowej (lipidowej) są drugim po nadciśnieniu tętniczym czynnikiem ryzyka zawału serca, przyczyny prawie połowy wszystkich zgonów w naszym kraju.
Wiadomo, że jeśli poziom cholesterolu we krwi wynosi ponad 239 mg/dl, ryzyko śmiertelnego zawału jest dwukrotnie wyższe niż przy wartości poniżej 200 mg/dl. Gdy przekracza 280 mg/ dl – zwiększa się aż czterokrotnie. Chcesz żyć długo w dobrej formie? Musisz dbać o cholesterol. Najważniejszy jest zdrowy styl życia i systematyczne kontrolowanie poziomu tej substancji we krwi. To bardzo ważne, bo gdy tylko nieznacznie przekroczy bezpieczną granicę, można szybko przywrócić go do normy. Najskuteczniejszym sposobem jest dieta i aktywność fizyczna. Czasami trzeba jeszcze przyjmować leki.
Cholesterol to organiczna substancja tłuszczowa (lipidowa) pełniąca w organizmie wiele pożytecznych funkcji. Wchodzi w skład błon większości komórek, uczestniczy w produkcji niektórych hormonów (np. płciowych) oraz w syntezie kwasów żółciowych. Bierze udział w wytwarzaniu witaminy D, odgrywa ważną rolę w pracy mózgu. Sam w sobie nie jest szkodliwy, niebezpieczny staje się dopiero jego nadmiar. Do prawidłowego funkcjonowania wszystkich organów wystarcza tyle cholesterolu, ile organizm sam wyprodukuje (cholesterol endogenny), głównie w wątrobie.
Cholesterol endogenny stanowi 80 proc. ogółu cholesterolu, 20 proc. fundujemy sobie z jedzeniem (cholesterol egzogenny). Pamiętajmy, że cholesterol występuje tylko w produktach pochodzenia zwierzęcego – na dodatek zawierają one nasycone kwasy tłuszczowe, z których wątroba produkuje cholesterol. I to cholesterol pokarmowy zawyża nam poziom całkowitego cholesterolu we krwi.
Cholesterol: dobry i zły. Cholesterol, tak jak inne tłuszcze, nie rozpuszcza się w wodzie. Dlatego krąży we krwi w połączeniu z produkowanymi przez wątrobę białkami, tworząc złożone związki – lipoproteiny. Maja one postać maleńkich kuleczek tłuszczu otoczonych białkami. Ich cząsteczki różnią się między sobą proporcją cholesterolu i białek. W zależności od tego, w jakich lipoproteinach przenoszony jest cholesterol, rozróżnia się dwie jego frakcje: HDL (dobra) i LDL (zła). Lipoproteiny LDL (ang. low density lipoproteins) mają dużo cholesterolu o małej gęstości w cienkiej białkowej otoczce, przez którą łatwo przenikają do krwiobiegu, przyczyniając się do rozwoju miażdżycy. Im mniej go jest we krwi, tym lepiej dla serca i mózgu.
Lipoproteiny HDL (ang. high density lipoproteins) zawierają więcej białka i mniej cholesterolu niż cząsteczki LDL, ale o wysokiej gęstości. Dobry cholesterol, którego mamy niewiele, też przenika do ścian tętnic, ale nie odkłada się w nich, lecz zbiera część zalęgającego w nich cholesterolu i transportuje z powrotem do wątroby. Tam ponownie łączy się z białkami, tworząc lipoproteiny, albo jest przerabiany na kwasy żółciowe, a następnie wydalany z organizmu. Cholesterol frakcji HDL obniża stężenie złego cholesterolu we krwi. Im więcej go we krwi, tym mniejsze ryzyko chorób układu krążenia.
Organizm broni się przed zbyt dużą ilością cholesterolu, wydalając go na zewnątrz. Jednak znaczna część, proporcjonalna do jego nadmiaru, stopniowo odkłada się w wewnętrznych ścianach naczyń krwionośnych w postaci blaszek miażdżycowych. Tętnice stają się mniej elastyczne, kruche, zwężają się, utrudniając przepływ krwi do komórek, więc dociera do nich mniej tlenu i składników odżywczych.
W końcu rozwija się choroba niedokrwienna serca (wieńcowa) i/lub zmniejsza wydolność mózgu. Kiedy blaszka miażdżycowa zamknie jedno lub kilka naczyń w sercu, dochodzi do zawału, zaś niedrożność jednej z tętnic zaopatrujących mózg prowadzi do udaru mózgu. Jeżeli pęknie naczynie doprowadzające krew do mózgu, występuje krwotoczny udar mózgu (wylew). Zmiany miażdżycowe mogą toczyć się w całym organizmie, prowadząc np. do niedokrwienia nóg, uszkodzenia siatkówki oka, niewydolności nerek.
Aby do tego nie dopuścić, należy dążyć do obniżenia wartości cholesterolu LDL i podwyższenia HDL. Jeśli podwyższony cholesterol towarzyszy nadwadze, cukrzycy, nadciśnieniu tętniczemu, jest skutkiem niedoczynności tarczycy, anoreksji, schorzeń nerek, poza „zbijaniem” go trzeba leczyć podstawową chorobę.
